زلزله چیست و چگونه به وجود می آید؟
زلزله، یک رخداد طبیعی است که به وسیلهٔ تکانه و لرزش زمین به وجود می‌آید. این تکانه‌ها ناشی از آزاد شدن انرژی در داخل زمین هستند و معمولاً به علت جابجایی صفحات زمینی و پدیده‌های جهانی هستند.
زمین شامل یک سری صفحات بزرگ به نام صفحات قاره‌ای است که روی مانتو قرار دارند و به دلیل حرکت آنها نسبت به یکدیگر، زمین‌لرزه‌ها ایجاد می‌شوند. این صفحات قاره‌ای به صورت تدریجی جابجا می‌شوند و همواره در حال تکانه و تغییر شکل هستند. زلزله در لحظه‌ای که تنش موجود در محلی از صفحات قاره‌ای بیش از توان مقاومت زمین است، اتفاق می‌افتد و انرژی در قالب امواج لرزه‌ای در سطح زمین منتشر می‌شود.
شدت زلزله با استفاده از مقیاس‌های مختلفی اندازه‌گیری می‌شود. مقیاس ریخت‌شناسی ریخت‌شناسی (مقیاس زلزله) را برای اندازه‌گیری قدرت زلزله استفاده می‌کنند که با استفاده از لرزه‌نگارها ثبت می‌شود. مقیاس ریخت‌شناسی ریشتر و مقیاس مودیفای شده میدلی-هیترلیک (مقیاس مگنیتود) از جمله مقیاس‌های معروف هستند که برای سنجش شدت زلزله‌ها استفاده می‌شوند.
زلزله‌ها می‌توانند خسارت‌های جدی به زندگی و تمدن بشری برسانند، از جمله خرابی ساختمان‌ها، فروپاشی پل‌ها، رانش خاک، تولید رگه‌های ترک در زمین، تغییر آب‌رسانی، ایجاد رانش‌های زمینی، انهدام تأسیسات برق، از دست دادن منابع آبی و بسیاری از آثار دیگر. همچنین، زلزله‌ها می‌توانند منجر به ایجاد تسونامی (موج‌های دریایی بزرگ) شوند که در سواحل واقع شده‌اند و خطر جان‌باختگی و خرابی عظیم را به همراه دارند.
مدیریت خطر زلزله
برای مدیریت خطر زلزله، کشورها اقدامات مختلفی را به عمل می‌آورند، از جمله ساخت ساختمان‌ها و زیرساخت‌های مقاوم در برابر زلزله، ایجاد کد و مقررات ساختمانی مناسب، آموزش و آگاهی‌بخشی به جامعه در خصوص رفتارهای ایمن در صورت وقوع زلزله، راه‌اندازی سامانه‌های هشدارزودهنده زلزله، و ایجاد طرح‌ها و تمرین‌های آمادگی برای مواجهه با زلزله.
همچنین، بررسی و پژوهش در زمینه پیش‌بینی زلزله و تحلیل رفتار زمین در شرایط زلزله نیز به منظور بهبود فهم ما از این پدیده و ارائه راهکارهای بهتر برای مقابله با آن صورت می‌گیرد.
مهمترین نکته برای افراد در مواجهه با زلزله، آموزش در خصوص رفتارهای ایمن در زمان وقوع زلزله است. این شامل جمع آوری در مکان‌های امن، پوشیدن لباس‌های محافظ مانند کاپشن و کلاه، آموزش تکنیک‌های درست برای رفتار در داخل ساختمان‌ها و خارج از آنها، و پیروی از دستورالعمل‌های مقامات محلی است.
زلزله می‌تواند به ساختمان‌ها آسیب برساند و در برخی موارد حتی منجر به فروپاشی آنها شود. بنابراین، طراحی و ساخت ساختمان‌ها با رعایت مقررات و استانداردهای زلزله‌ای بسیار حائز اهمیت است. در زمان ساخت یک ساختمان، مهندسان سازه باید از روش‌ها و مصالح مناسب استفاده کنند تا ساختمان را برابر نیروهای زلزله مقاوم کنند.
در صورت وقوع زلزله، رفتار صحیح درون و برون ساختمان می‌تواند جان افراد را نجات دهد
در زمان زلزله، این موارد را مدنظر قرار دهید:
- پناهگاه: اگر در ساختمان هستید، به یک پناهگاه زلزله مانند قوس یا جایی زیر میز، تخته دستی، یا درون دریچه آویزان شوید. از محل هایی با پتک و گلرنگ دوری کنید و از پنجره‌ها دوری کنید.
- عدم استفاده از آسانسور: در صورت وقوع زلزله، از استفاده از آسانسور خودداری کنید و از پله‌ها استفاده کنید. آسانسور ممکن است در صورت وقوع زلزله عملکرد نکند و شما را در معرض خطر قرار دهد.
- فرار از ساختمان: اگر در یک ساختمان بزرگ یا عمومی هستید و زلزله شدید است، می‌توانید سعی کنید ساختمان را ترک کنید و به مکان باز و آزاد مانند فضای باز، پارک یا میدان نزدیک بروید. در این صورت، از نزدیکی ساختمان‌ها، خطوط برق، و تجهیزات خطرناک دوری کنید.
- جلوگیری از فروپاشی اشیاء: در صورتی که درون ساختمان هستید، مطمئن شوید که اشیاء سنگین مانند کابینت‌ها، کتابخانه‌ها، تلویزیون و آینه‌ها به درستی تثبیت شده‌اند تا در صورت لرزش زلزله، از روی شما یا دیگر افراد سقوط نکنند و آسیبی به شما نرسانند.
- عدم استفاده از آشپزخانه: در زلزله، از استفاده از اجاق گاز و سایر وسایل آشپزخانه خودداری کنید تا احتمال خطر آتش‌سوزی یا انفجار کاهش یابد. همچنین، در زلزله نزدیک به ظروف شیشه‌ای نباشید تا از خطر بریدگی و آسیب جدی جلوگیری کنید.
- رفتار در مکان باز: اگر در زمان زلزله در مکان باز هستید، به مکانی دور از ساختمان‌ها، درختان، ستون‌ها و سایر اشیاء بزرگ نزدیک شوید. از افتادن اشیاء و شیشه‌ها جدا بمانید و از محل‌های بالایی مانند بام‌ها، تونل‌ها و پل‌ها دوری کنید.
- پیروی از دستورالعمل‌های ارائه شده: در صورتی که در منطقه‌ای با خطر زلزله زندگی میکنید، بهتر است با دستورالعمل‌ها و راهنماهای مقامات محلی آشنا شوید. همچنین، دریافت اطلاعات از طریق رادیو، تلویزیون، پیامک‌های اضطراری و سایر منابع اطلاعاتی می‌تواند به شما در مورد رفتارهای صحیح در زمان زلزله کمک کند.
موارد مهم قبل از وقوع زلزله
- آموزش و آمادگی: آموزش خود را در خصوص رفتارهای ایمن در زمان زلزله ارتقا دهید. شرکت در دوره‌های آموزشی زلزله و تمرین‌های آمادگی می‌تواند به شما کمک کند تا با رفتارهای صحیح در مواجهه با زلزله آشنا شوید و خود را و خانواده خود را در مقابل خطرات زلزله آماده کنید.
- بررسی و تقویت ساختمان: در صورتی که در یک ساختمان زندگی میکنید، اطمینان حاصل کنید که ساختمان مورد نظر دارای طراحی و ساخت مقاوم در برابر زلزله است. انجام بررسی‌های سازه‌ای و تقویت ساختمان با مشاوران متخصص می‌تواند به شما کمک کند تا در مقابل زلزله بهتر مقاومت کنید.
- استفاده از تجهیزات ایمنی: استفاده از تجهیزات ایمنی مانند گردهمایی‌های زلزله، ظروف اضطراری، چراغ قوه، کیسه‌های خواب و ذخیره مواد غذایی و آب پاک می‌تواند در صورت بروز زلزله به شما کمک کند تا در مواجهه با شرایط اضطراری بتوانید به خوبی مدیریت کنید.
- بررسی بیمه: از وجود بیمه‌های مربوط به خسارات زلزله اطمینان حاصل کنید و بررسی کنید که آیا ساختمان و محتویات شما تحت پوشش بیمه قرار دارند یا خیر. در صورت لزوم، با شرکت بیمه خود تماس بگیرید و مطمئن شوید که تمامی مسائل بیمه‌ای درست و حسابی تنظیم شده‌اند.
رعایت موارد زیر مهم ترین اقدامات هنگام بروز زلزله میباشند:
- آرامش و عدم وقوع ترس: در هنگام وقوع زلزله، سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید. استرس و وحشت می‌تواند تصمیم‌گیری صحیح و رفتار ایمن را تحت تأثیر قرار دهد. تمرکز بر روی رفتارهای ایمن و اجرای دستورالعمل‌های مربوطه به شما کمک می‌کند تا در مواجهه با زلزله بهتر عمل کنید.
- کمک به دیگران: در صورتی که در زمان زلزله به اطرافیان و همسایگان خود نیاز به کمک دارید، در حد توان خود به آنها کمک کنید. با همکاری و همدلی، می‌توانید امکانات و منابع را با دیگران به اشتراک بگذارید و در مجموعه‌ای امنتر قرار بگیرید.
- پس از زلزله: پس از وقوع زلزله، باید مراقب باشید و از ورود به ساختمانهای آسیب‌دیده یا پر خطر خودداری کنید. همچنین، اگر هرگونه صدمه یا آسیب جسمی دیدید، فوراً به پزشکی مراجعه کنید. بررسی و برطرف کردن خطرات مانند ترک‌ها، شیشه‌های شکسته، نشت گاز و آب، و قطعی برق نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
- بررسی و تقویت آسیب‌ها: پس از زلزله، بررسی کنید که آیا ساختمان شما آسیب دیده است یا خیر. در صورت وجود آسیب، حتماً با متخصصین سازه و ساختمانی تماس بگیرید و تعمیرات و تقویت‌های لازم را انجام دهید تا در مقابل زلزله‌های آینده مقاومت کند.
همچنین، باید به خاطر داشته باشید که هر زلزلزله یک رویداد غیرقابل پیش‌بینی است و همیشه ممکن است وقوع کند. بنابراین، انجام تمرین‌های آمادگی و تقویت آموزش‌های خود در زمینه زلزله بسیار مهم است. در این راستا، می‌توانید موارد زیر را در نظر بگیرید:
- تمرین آتش‌نشانی: یکی از عواملی که در زمان زلزله می‌تواند خطرزا باشد، حوادث آتش‌سوزی است. بنابراین، آموزش‌های مربوط به آتش‌نشانی و تمرین‌های مرتبط را انجام دهید. یادگیری روش‌های خاموش کردن حریق و استفاده از اطفاءگرها می‌تواند در مواجهه با شرایط پس از زلزله مفید باشد.
- برنامه آمادگی خانواده: با خانواده خود یک برنامه آمادگی برای زلزله تدوین کنید. این برنامه شامل اطلاعات اضطراری، نقشه خروج اضطراری، مکان تجمع خانواده و لیست تماس اضطراری شامل شماره‌های اورژانس، خانواده و دوستان نزدیک است. همچنین، تعیین نقشهای خاص برای هر عضو خانواده در صورت وقوع زلزله و انجام تمرین‌های متناسب با آن می‌تواند در صورت بروز حادثه به هماهنگی و ایمنی خانواده کمک کند.
- ذخیره مواد غذایی و آب: در صورت وقوع زلزله، ممکن است برق، آب و تامین مواد غذایی برای مدتی متوقف شود. بنابراین، پیش از وقوع زلزله، ذخیره مواد غذایی غیرقابل فساد مانند کنسرو، خشکبار، آب بطری‌شده و غذاهای آماده در خانه داشته باشید. همچنین، ذخیره کردن آب پاک در بطری‌ها و محلی ایمن نیز بسیار حائز اهمیت است. به یاد داشته باشید که این مواد را به‌روز نگه دارید و منظماً بررسی کنید تا از تاریخ انقضا و خرابی آنها مطمئن شوید.
- ارتباطات اضطراری: در صورت بروز زلزله، ارتباطات تلفن همراه و شبکه‌های ارتباطی ممکن است به مدتی قطع شود. در نظر داشته باشید که یک پلن برنامه‌ریزی شده برای ارتباطات اضطراری داشته باشید، از جمله استفاده از پیامک‌ها، اپلیکیشن‌های پیام‌رسان و ارتباطات رادیویی. همچنین، هماهنگی با اعضای خانواده در مورد مکان تجمع و اطلاع‌رسانی می‌تواند در بهبود ارتباطات اضطراری کمک کند.
- نقشه خروج اضطراری: در صورت بروز زلزله، ممکن است خروج از ساختمان مورد نیاز باشد. قبل از زلزله، یک نقشه خروج اضطراری از ساختمان خود را طراحی کنید و در محل قابل دسترس نگهدارید. بر روی نقشه، مسیرهای خروج، مکان‌های امن و تجمع خارجی را مشخص کنید. تمرین و آشنایی با این نقشه قبل از وقوع زلزله می‌تواند در صورت بروز حادثه به امنیت شما کمک کند.
- ایمنی در محل کار: در صورتی که در یک ساختمان کار میکنید، با دستورالعمل‌های ایمنی و آموزش‌های زلزله مرتبط با محل کار آشنا شوید. همچنین، همکاری با همکاران خود در مورد رفتارهای ایمن در محیط کار در صورت وقوع زلزله بسیار مهم است. بنابراین، در زمان آموزش‌های ایمنی در محیط کار شرکت کنید و با رفتارهای ایمن و مکان‌های پناه در محیط کار آشنا شوید.
- همکاری با مراکز اضطراری: آشنایی با مراکز اضطراری محلی و اطلاع از خدمات و منابعی که در صورت زلزله در دسترس قرار می‌گیرند، بسیار حائز اهمیت است. اطلاع از مکان مراکز پناه و ارتباط با سازمان‌های اضطراری و نجات می‌تواند در هنگام بروز زلزله به شما کمک کند.
- بررسی تجهیزات ایمنی در ساختمانهای عمومی: در مکان‌های عمومی مانند مدارس، بیمارستان‌ها و مراکز خرید، باید تجهیزات ایمنی مربوط به زلزله وجود داشته باشد. بررسی کنید که آیا ساختمانهای عمومی محلی که معمولاً استفاده میکنید، دارای این تجهیزات هستند و مطمئن شوید که در صورت ضرورت از آنها استفاده کنید.
- همکاری با مراکز تحقیقات و پژوهش: اطلاعات جدید و تحقیقات روز درباره زلزله و رفتارهای ایمن در مواجهه با آن در حال آشکار شدن است. همکاری با مراکز تحقیقات و پژوهش می‌تواند به شما در بهبود دانش و آمادگی شخصی و جامعه کمک کند. در این راستا، مشاوره‌گران متخصص و روزنامه‌ها و منابع آنلاین معتبر را دنبال کنید.
در کل، زلزله یک رخداد قابل پیش‌بینی نیست، اما با آمادگی، آموزش و هماه منظمی، می‌توانید خود و اطرافیان خود را در مواجهه با زلزله تقویت کنید. برنامه‌ریزی و آمادگی در صورت بروز زلزله می‌تواند از جان و مال شما و دیگران محافظت کند. در نهایت، به یاد داشته باشید که در صورت وقوع زلزله، همکاری و همدلی با افراد دیگر و ارائه کمک به همسایگان و جامعه خود می‌تواند در فرایند بازسازی و بهبود پس از زلزله نقش موثری داشته باشد.
لطفاً توجه داشته باشید که مشاوره‌های امنیتی و اقدامات ضروری باید بر اساس شرایط و قوانین محلی و راهنمایی‌های مربوطه صورت گیرد. همچنین، همواره به توصیه‌ها و دستورالعمل‌های مقامات محلی و مراجع معتبر اعتماد کنید.
اثرات زلزله در ساختمان و چگونگی مقاوم سازی
بعد از زلزله کرمانشاه و خوی و اثرات جبران ناپذیر آن به اهمیت مقاوم سازی سازه ها توجه شایانی شد .
در این مقاله سعی داریم به اثرات زلزله در ساختمان ها و چگونگی مقاوم سازی اشاره کنیم .
زمین‌لرزهEarthquake
لرزش,جنبش و تکان خوردن زمین است که به دلیل آزاد شدن انرژی تخلیه شده از سنگ‌ها در گسل‌های پوسته زمین در مدّتی کوتاه روی می‌دهد.
محلّی که منشأ زمین‌لرزه است و انرژی از آنجا خارج می‌شود را هایپوسنتر، و نقطه بالای کانون در سطح زمین را مرکز سطحی زمین‌لرزه می‌گویند.
پیش از وقوع زمین‌لرزه اصلی معمولاً زلزله‌های نسبتاً خفیف‌تری در منطقه روی می‌دهد که به پیش‌لرزه معروف‌اند.
به لرزش‌های بعدی زمین‌لرزه نیز پس‌لرزه می‌گویند که با شدّت کمتر و با فاصله زمانی گوناگون میان چند دقیقه تاچند ماه رخ می‌دهد.
هرچقدر تعداد پیش لرزه‌ها بیشتر باشد، مقدار ریشتر زمین لرزه اصلی، کمتر می‌باشد.
ارتعاش سازه ای:
ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﺪ در اﺗﻮﺑﻮس ایستاده‌اید و اﺗﻮﺑﻮس ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ می‌کند، در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﺎﻫﺎﯾﺘﺎن ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه درحالی‌که ﺑﺪﻧﺘﺎن ﺗﻤﺎﯾﻞ دارد ﺳﺮﺟﺎﯾﺶ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ(ﻗﺎﻧﻮن اﯾﻨﺮﺳﯽ ﯾﺎ اوﻟﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﻮﺗﻦ). اﯾﻦ دقیقاً ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻟﺰﻟﻪ ﺷﺪه و پایه‌های ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ می‌کند درحالی‌که ﺗنه اﺻﻠﯽ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﺶ را دارد.
درﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﻘﻔﺶ ﺗﻮﺳﻂ ستون‌ها ﻧﮕﻬﺪاری می‌شود ﺑﻬﻨﮕﺎم زﻟﺰﻟﻪ در ﺳﻘﻒ ﻧﯿﺮوی اﯾﻨﺮﺳﯽ ایجادشده ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﻮﺗﻦ ﺑﺎ ﺟﺮم و ﺷﺘﺎب ﺳﻘﻒ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ می‌باشد. بنابراین ﻫﺮﭼﻪ ﺳﺎزه سبک‌تر ﺑﺎﺷﺪ(ﺟﺮم ﮐﻤﺘﺮ)ﻧﯿﺮوی اﯾﻨﺮﺳﯽ ایجادشده در ﺳﻘﻒ ﮐﻤﺘﺮ خواهد بود و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ زﻟﺰﻟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ می‌شود.
در ﻫﻨﮕﺎم زﻟﺰﻟﻪ در ستون‌های ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺳﻘﻒ در ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﺷﺘﺎب ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﯾﮏ ﻧﯿﺮوی اﯾﻨﺮﺳﯽ اﯾﺠﺎد می‌شود ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻢ ﺷﺪن ﺳﺘﻮن می‌گردد اﮔﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻓﻘﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺑﺎﻻی ﺳﺘﻮن خم‌شده را u در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﻧﺘﯿﺠﻪ می‌شود ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ u ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺮوی اﯾﻨﺮﺳﯽ ﺳﺘﻮن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺮﭼﻘﺪر اﻧﺪازه ستون‌ها بزرگ‌تر ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
نیروی اﯾﻨﺮﺳﯽ واردشده ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن می‌بایست از ﻃﺒﻘﺎت ﺑﻪ ستون‌ها، دﯾﻮارﻫﺎ، فونداسیون و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﺎک ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ و اﺗﺼﺎﻻت ﺑﯿﻦ آنها ﺑﺎﯾﺪ به‌گونه‌ای اﯾﻤﻦ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻧﯿﺮو را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ستون‌ها و دﯾﻮار در اﻧﺘﻘﺎل ﻧﯿﺮوی اﯾﻨﺮﺳﯽ ﻧﻘﺶ اصلی‌تری دارﻧﺪ درحالی‌که در ساختمانهای ﻗﺪﯾﻤﯽ دال‌ها و ﺗﯿﺮﻫﺎ موردتوجه ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻗﺮار می‌گرفتند. دﯾﻮارﻫﺎ ﻧﺎزک ﺑﻮده و از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻨﺎﯾﯽ شکننده‌ای ﺳﺎﺧﺘﻪ می‌شدند و باضخامت ﮐﻤﯽ ﮐﻪ داﺷﺘﻨﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﯿﺮوی اﯾﻨﺮﺳﯽ اﻓﻘﯽ زﻟﺰﻟﻪ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮدﻧﺪ.
مقاوم‌سازی ساختمان
از دیدگاه علمی اصطلاح مقاوم سازی به طور قطع بالا بردن مقاومت در برابر نیروی زلزله نیست . بلکه منظور بهبود عملکـرد اجـزاء سـازه ( ساختمان ) در برابر نیروی زلزله است . به همین دلیل اصطلاح بهسازی و در حالت خاص برای نیروی زلزله ، بهسازی لرزه ای اصطلاح درست تری است
. مقاوم سازی یک سازه را افزایش مقاومت آن در برابر نیروهایی می‌دانند که بر آن وارد می‌گردد. در زمان زمین‌لرزه نیروهای زیادی به ساختمان وارد می‌گردد که در صورتی که اسکلت بندی آن و مصالح مصرف شده مقاومت خوبی نداشته باشند، موجب خسارت‌های مالی و جانی شدیدی می‌شود و حتی ممکن است که ساختمان فرو ریزد.
در فرآیند مقاوم سازی سعی می‌شود که با به کارگیری از روش‌هایی ایمنی ساختمان افزایش داده گردد و تأثیرات منفی نیروهای وارده بر سازه تا حد امکان خنثی گردد. براین اساس، می‌توان بیان کرد که ساختمان در برابر زمین‌لرزه مقاوم شده است.
کدام ساختمان‌ها در برابر زمین‌لرزه مقاوم هستند؟
جهت آن که بدانید کدام ساختمان‌ها در برابر زمین‌لرزه مقاوم هستند، باید گفته شود که در ابتدا سازه‌ها باید مبتنی بر اصول و قوانین آیین نامه‌ایی و مهندسی طراحی و اجرا شوند در غیر این صورت نمی‌توان بیان کرد که سازه‌ایی در برابر زلزله مقاوم می‌باشد، ساختمانهای ذکر شده معمولا در برابر زمین‌لرزه از خود مقاومت بهتری نشان میدهند
- ساخت و ساز ساختمان‌ها نباید با وزن بسیار بالا طراحی و اجرا شوند، وزن بنا یکی‌از نکات بسیار مهمی می‌باشد که مهندسان بایستی به آنها دقت کنند.
- بنا‌هایی که در ساخت آنها اسکلت بتنی منسجم وجود دارد در برابر زمین‌لرزه مقاوم تر میباشند.
- بنا‌هایی که در آنها سیستم‌های لرزه‌ایی به خوبی پیاده سازی و اجرا گردیده‌اند (دیوار برشی، بادبند‌ها و…) در برابر زمین‌لرزه از خود مقاومت بهتری را نشان میدهند.
اقدامات لازم برای ایجاد ساختمانهای مقاوم در برابر زمین‌لرزه
مقاوم سازی ساختمانهای قدیمی از کارهایی می‌باشد که باید در اولویت فعالیت مهندسان و اشخاص قرار گیرد. آمارها نشان میدهند که ساختمانهای مقاوم در برابر زلزله درصد پایینی را تشکیل میدهند. برای شناسایی یک ساختمان مقاوم در برابر زمین‌لرزه ابزاری نیست، مگر این که درباره بعضی از مشخصات فنی ساختمان پژوهش‌ها به عمل آید. خرید ساختمانی که توسط یک گروه کارشناس بنا شد‌ه‌است و علاوه بر در نظر داشتن مقررات فنی از مصالح مرغوب هم در آن استفاده کرده باشند، از نکات دارای اهمیت می‌باشد.
اجرای طرح مقاوم سازی
ممکن است در این مرحله برخی از قسمتهای ساختمان به صورت موقت تخلیه شود. در ساختمانهای شخصی بسته بـه نـوع سـاختمان و تعداد طبقات و … ممکن است نیاز به تخلیه کامل ساختمان باشد.
هزینه انجام مقاوم سازی سه قسمت است :
- هزینه مراحل یک و دو فوق که تقریبا برابر هزینه طراحی مجدد ساختمان است .
- هزینه مرحله سوم بسته به نوع ساختمان و نوع مقاوم سازی مورد نیاز متغیر است و ممکن است از یک تـا چنـد برابـر هزینـه طراحـی ساختمان باشد.
- هزینه اجرا :کاملا بستگی به طرح مقاوم سازی دارد ولی معمولا هزینه این کار نسبت به همان مقدار عملیات اجرایی در ساختمانهای در حال ساخت بیشتر است.
اﺛﺮ زﻟﺰﻟﻪ ﺑﺮ ساختمانهای ﺑﺘﻨﯽ ﻣﺴﻠﺢ ﺷﺪه:
ﺑﺘﻦ ﻣﺴﻠﺢ ﯾﺎ ﺑﺘﻦ آرﻣﻪ تشکیل‌شده از ﺑﺘﻦ و میله‌های ﻓﻮﻻدی اﺳﺖ. ﺑﺘﻦ از ﻣﺎﺳﻪ، ﺳﻨﮓ خردشده و ﺳﯿﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آب ﺳﺎﺧﺘﻪ می‌شود. ﺑﺘﻦ در ﻫﺮ ﻗﺎﻟﺐ و ﺑﻪ هر شکلی درمی‌آید، ﻓﻮﻻد ﻧﯿﺰ باخم ﺷﺪن به‌راحتی ﺷﮑﻞ می‌گیرد. ساختمانهای ﺑﺘﻨﯽ از اﺟﺰای اﻓﻘﯽ(دال‌ها و ﺗﯿﺮﻫﺎ)و اﺟﺰای ﻋﻤﻮدی(دﯾﻮارﻫﺎ و ستون‌ها) ﺗﺸﮑﯿﻞ می‌شود. زﻟﺰﻟﻪ ﻧﯿﺮوی اﯾﻨﺮﺳﯽ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن به وجود آورده ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺟﺮم ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن می‌باشد و ازآنجاکه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﺮم ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﻒ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺮﺑﻮط می‌شود.
در ساختمانهای چندطبقه‌ای ﺿﺨﺎﻣﺖ دال‌ها ﺑﯿﻦ ۱۱ ﺗﺎ ۱۵ سانتی‌متر اﺳﺖ. هنگامی‌که ﺗﯿﺮ در ﻣﺴﯿﺮ ﻋﻤﻮدی براثر زﻟﺰﻟﻪ ﺧﻢ می‌شود اﯾﻦ دال‌های ﻧﺎزک ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﯿﺮﻫﺎ خم‌شده و ﺳﭙﺲ ستون‌ها و ﺗﯿﺮﻫﺎ در ﺟﻬﺖ اﻓﻘﯽ ﺣﺮﮐﺖ می‌کنند. دال ﺑﻪ ﺗﯿﺮ ﻧﯿﺮو وارد ﮐﺮده و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درمی‌آیند. در اﮐﺜﺮ ساختمان‌ها از ﮐﺮﻧﺶ ﻫﻨﺪﺳﯽ دال در ﺟﻬﺖ اﻓﻖ چشم‌پوشی می‌شود ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ موردتوجه ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ در ﻃﺮاﺣﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. هنگامی‌که ﺑﻪ ستون‌ها ﻧﯿﺮوی اﻓﻘﯽ وارد می‌شود، ستون‌ها در ﺟﻬﺖ اﻓﻖ ﺣﺮﮐﺖ می‌کنند درحالی‌که دﯾﻮارﻫﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ اﻓﻘﯽ دارﻧﺪ. ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وزن ﺳﻨﮕﯿﻦ و ﺿﺨﺎﻣﺘﺸﺎن، اﯾﻦ دیوارها ﻧﯿﺮوی اﻓﻘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی را ﻣﻨﻌﮑﺲ می‌کنند. ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﮑﻨﻨﺪه ﺑﻮدن ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻨﺎﯾﯽ دﯾﻮارﻫﺎ، در آنها ﺷﮑﺎف اﯾﺠﺎد می‌شود.
در ﺗﯿﺮ ﺑﺎرﮔﺬاری ﺷﺪه وﺳﻂ ﺳﻄﺢ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺗﯿﺮ ﺗﺤﺖ ﮐﺸﺶ و در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻی ﺗﯿﺮ دو اﻧﺘﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﮐﺸﺶ میباشند. دربار واردشده ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﻮﺳﻂ زﻟﺰﻟﻪ ﮐﺸﺸﯽ ﮐﻪ در ﺗﯿﺮﻫﺎ و ستون‌ها اﺗﻔﺎق می‌افتد باحالت ﺑﺎرﮔﺬاری ﻋﻤﻮدی ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ.
ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ ﺗﺤﺖ زﻟﺰﻟﻪ ﺷﺪﯾﺪ دو اﻧﺘﻬﺎی ﺗﯿﺮ در ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻪ ﮐﺸﺶ می‌افتند. ازآنجاکه ﺑﺘﻦ ﺗﺤﻤﻞ ﮐﺸﺶ را ﻧﺪارد، میله‌های ﻓﻮﻻدی ﺑﺮای ﺗﺤﻤﻞ ﮐﺸﺶ در آنها تعبیه‌شده‌اند.ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺻﻮرت میلگردهای ﻓﻮﻻدی در ستون‌ها ﻧﯿﺰ موردنیاز اﺳﺖ.
ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن شکل‌پذیر در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻟﺰﻟﻪ
در ﻃﺮاﺣﯽ ساختمان‌ها ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را مدنظر داﺷﺖ که ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﻃﻮری ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻮد در ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع زﻟﺰﻟﻪ، در اﺛﺮ اﻋﻤﺎل ﻧﯿﺮوﻫﺎی زلزله یک‌باره ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﮕﺮدد، ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﻻﺳﺘﯿﮏ ﻃﺒﻘﺎت ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم زﻟﺰﻟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ طبیعی‌اش را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ. به‌عبارت‌دیگر اﺟﺰای ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻧﺠﯿﺮ ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ﺗﻐﯿﯿﺮ شکل‌پذیر ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﺷﮑﺴﺖ ستون‌ها ﺑﺮ ﭘﺎﯾﺪاری ﮐﻞ ﺳﺎزه تأثیر می‌گذارد و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﮐﻞ ﺳﺎزه می‌گردد، اﻣﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﺗﯿﺮ، ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺟﺰﺋﯽ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﻗﺴﻤﺖ دارد.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺗﯿﺮﻫﺎی تغییر شکل‌پذیر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻧﻪ ستون‌های ﺗﻐﯿﯿﺮ شکل‌پذیر.
همانطور که در بخش‌های گذشته گفته شد، ساختمان ضد زلزله نیست ولی می‌توان با ایمن سازی ساختمان، آنان را در برابر زمین‌لرزه مقاوم کرد. او‌لین مشخصه این ساختمان‌ها وزن سبک آنها می‌باشد. چرا که سبک سازی ساختمان معیار بسیار مهمی‌در مقاوم سازی آنان است.
- از دو‌مین مشخصه‌ها می‌شود به متریال خاص مانند متریال فولادی در آن اشاره داشت.
- سو‌مین مشخصه پلان صحیح و نزدیک به چهار ضلعی بنا می‌باشد.
- نمای یک ساختمان از بخش‌هایی می‌باشد که در حین زمین‌لرزه پیش از سایر بخش‌ها به آن آسیب وارد می‌گردد.
- نکته حائض اهمیت در ایمن‌سازی ساختمان‌ها دقت به تعداد ستون‌های آنها می‌باشد.
- بعضی اشخاص به دلیل علاقه به فضای باز به دنبال ساختمان‌هایی می‌روند که تعداد ستون آنها کمتر باشد.
- البته هر چه تعداد ستون‌ها بیشتر باشد، به ایمن بودن ساختمان کمک بیشتری می‌نماید.
- همینطور، فضاهای بازی که در آنها ستونی نیست، از دید کارشناسان نقاط خطرناکی در حین زمین‌لرزه به حساب می‌آیند.
