بخش قابل توجهی از زندگی روزمره‌ی مردم در فضاهای شهری نظیر جاده‌ها، پیاده‌روها،کوچه‌ها، فواصل بین ساختمان‌ها، سواحل و … سپری می‌گردد. این مناطق که به عنوان کالبد شهری نیز معروف هستند نقش بسیار مهمی در تغییر فرهنگ مردم و روابط اجتماعی آن‌ها دارند. اهمیت فضاهای شهری بدان جهت است که می‌توانند بستری مناسب در جهت بهبود کیفیت تعاملات افراد هر منطقه باشند. بر طبق نظر دانشمندان این حوزه و بررسی‌های انجام شده توسط آن‌ها اینگونه به نظر می‌رسد که مردم تمایل به حضور در فضاهایی دارند که تعامل و بازخور مثبتی در آن ببینند.
مطابق با مقاله قلمبر و نقی زاده چهار کیفیت اصلی برای حضور فرد در فضای شهری وجود دارد که از دید نظریه‌پردازان از معیارهای اصلی یک فضای شهری می‌باشد؛ این عوامل عبارتند از امنیت، نفوذپذیری، خوانایی و تنوع کالبدی و عملکردی. حال فرض کنید که فضای شهری با عوامل نام برده شده غریبه باشد و اصولی طراحی نشده باشد بدون شک استفاده‌کنندگان خود را در شرایط مطلوب روحی نمی‌بینند و تمایل به حضور در آن ندارند. از این رو مخاطبان فضای شهری به شرایط نامساعد پیش‌رو واکنش نشان می‌دهند و ناهنجاری‌های اجتماعی از همین نقطه تشکیل می‌گردد. بنابراین در می‌یابیم که برخی معضلات اجتماعی از نبود فضای شهری مناسب نشات می‌گیرد و نارضایتی شهروندان را به همراه خواهد داشت.
از این رو در این مقاله تلاش شده است که تعریف درستی از فضای شهری ارائه داده شود تا موارد مرتبط با این موضوع تا حدودی شفاف گردد. همچنین سعی شده است تا مشکلات فرهنگی و تاثیرات مثبت و منفی این فضاهای تعبیه شده که در ارتباط با تعاملات اجتماعی نیز هست مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین سوالاتی که درباره‌ی موضوع این مقاله مطرح است به شرح زیر می‌باشد:
• فضای شهری چیست؟
• آیا بین شخصیت با فضای شهری ارتباط وجود دارد؟
• آیا فضای شهری با رفتارهای اجتماعی ارتباط دارد؟
• آیا با طراحی مناسب فضای شهری می‌توان میزان تعاملات اجتماعی را افزایش داد؟
• کالبد شهری چیست و همبستگی آن با تعاملات اجتماعی به چه میزان است؟
• آیا تاثیر خصوصیات منفی به اندازه خصوصیات مثبت در فضاهای شهری مشهود است؟
• آیا فضای شهری ایران در خور شهروندان است؟
سوالات مطرح شده در بالا از جمله مواردی هستند که پی بردن به حقیقت آن‌ها ذهن را درگیر خود می‌نماید. البته پر واضح است که جواب سوالات مربوط به ارتباط فضای شهری با رفتار شهروندان، مثبت است و بین این دو ارتباط معناداری وجود دارد. اما با چه هدفی امروزه به این مساله توجه جدی می‌شود؟ و چرا در سرتاسر دنیا با کمک فضاهای شهری هنجارهای اجتماعی را حل و فصل می‌کنند؟ این چالش‌های ذهنی بوجود آمده موضوعاتی هستند که روشن شدن نقاط کور آن‌ها بخشی از اهداف این مقاله را تشکیل می‌دهد.
تعریف فضای شهری
- فضای شهری برخورد بین مردم را آسان می‌نماید،
- هدف نهایی فضای شهری گسترش ارتباط اجتماعی است،
- فضای شهری باعث افزایش سطح امنیت و بهبود جایگاه اجتماعی می‌گردد،
- فضای شهری پدید آورنده‌ی آرامش و سرگرمی می‌شود،
- فضای شهری فراهم کننده‌ی شرایطی برای تعامل و زمینه‌ی معاشرت می‌شود،
- استفاده از فضای شهری برای جلوگیری از افسردگی و رفتارهای خشونت‌آمیز بسیار مثمرثمر می‌باشد،
- استفاده از فضای شهری بستری برای رشد خلاقیت به حساب می‌آید.
تاثیر خصوصیات منفی به اندازه خصوصیات مثبت در فضاهای شهری
یکی از اهداف فضای شهری این است که به صورت ناخودآگاه شخصیت مجموع استفاده کنندگان خود را یکسان نماید. این بدان معنی است که مردم از تعاملات بوجود آمده تاثیر می‌پذیرند. به بیان ساده‌تر خصوصیات مثبت و منفی فرهنگ هر منطقه، زمانی که در فضاهای مشخص شده‌ی شهری توسط مردم نمایش داده شود می‌تواند به صورت ناخودآگاه بر دیگران تاثیر بگذارد. یعنی به همان اندازه که این فضاها می‌توانند اثر مثبت بر مخاطب خود بگذارند به همان اندازه نیز قادر هستند نشر دهنده‌ی خصوصیات منفی مردم باشند. نوع و اندازه‌ی این تاثیرات نیز به میزان مثبت و منفی بودن رفتار مردم بستگی دارد. بنابراین تعدیل شدن رفتار و فرهنگ جامعه اولین و مهمترین نتیجه‌ی است که از ارتباطات و تعاملات اجتماعی مردم در این فضاهای شهری حاصل می‌گردد.
از این حیث نتیجه می‌گیریم که همانطور که طراحان فضای شهری با تفکر در زمینه‌ی طراحی کالبد شهری برای افزایش تعاملات اجتماعی تلاش می‌کنند به همان اندازه نیز این تعاملات می‌تواند رفتار و فرهنگ معیوب جامعه را به دیگران آموزش بدهد. به همین جهت است که به این مساله باید به صورت جدی پرداخته شود. زیرا ضعف و قوت پنهان فضا یا کالبدهای شهری می‌توانند سطح تعاملات را افزایش یا کاهش دهند و این افزایش یا کاهش تعاملات خود می‌تواند تبلیغ خصوصیات و فرهنگ ضعیف یا قوی یک جامعه باشد.
فلسفه‌ی ارتباط و تعامل در فضای شهری
آیا فضای شهری با رفتارهای اجتماعی در ارتباط است؟
همانطور که می‌دانیم انسان بخشی از همین فضاست و با رفتارهای خود به این فضا معنی می‌بخشد. به راحتی قابل درک است که با توجه به رفتارهای متفاوت و رایج بین انسان‌ها فضای شهری می‌تواند آهنگ‌های متفاوتی به خود بگیرد. به نقل از مقاله قلمبر و نقی زاده، ویلیام وایت از اولین افرادی بود که تحقیقات گسترده‌ای در زمینه نحوه‌ی استفاده مکان‌های عمومی انجام داده است. وایت معتقد است مردم نظر خودشان را با پاهایشان در فضای عمومی اعلام می‌کنند. به اعتقاد وی حیات اجتماعی ما در مکان‌های عمومی با کیفیت زندگی مردم در ارتباط است.
اهمیت فاز مطالعاتی، وجود تخصص، اخلاق مداری
با توجه به اهداف بیان شده حتما برای رسیدن به فضای شهری مطلوب به تخصص افراد کارکشته نیاز است. همچنین لازم بذکر است که مجریان و طراحان فضاهای شهری باید اخلاق مدار نیز باشند. زیرا تخصص بدون اخلاق و اخلاق بدون تخصص بی‌فایده است. متخصصین در این حوزه باید حتما در سایه‌ی اخلاق به وظیفه خود عمل نمایند و از خود گذشتگی داشته باشند و در مواردی که توانایی لازم برای طراحی و اجرای این مهم را ندارند به هیچ وجه نباید ورود کنند بلکه بتوان از افراد قوی‌تر در این زمینه بهره جست. در این باره وایت نیز معتقد است که ما برای خلق کردن شرایط و فضاهایی که تعاملات اجتماعی را تسهیل نماید مسئولیت اخلاقی داریم.
بعلاوه در کنار چارچوب تعریف شده بهتر است برنامه‌ریزی‌های این حوزه در قالب یک تیم تخصصی و هماهنگ با باقی ارگان‌ها و ادارات تصمیم‌گیری شود و چگونگی استفاده از این برنامه‌ها و رسیدن به یک کالبد ایده‌آل شهری وظیفه‌ی متخصصان طراح و کارشناسان خبره‌ی این حوزه باشد. با این اوصاف پیشنهاد می‌گردد که تخصص‌های زیر حتما در تیم تخصصی طراحی فضای شهری وجود داشته باشد:
- متخصص مدیریت شهری
- متخصص برنامه‌ریزی شهری
- متخصص طراحی شهری
- مهندس معمار
- مهندس عمران
- مهندس برق
- مهندس مکانیک
