به دنبال افزایش جمعیت و مهاجرت به سمت شهرها در دهه های اخیر در دنیا تهیه مسکن مناسب به یکی از مهم ترین نیاز های زندگی شهری تبدیل گشته و در ایران نیز همگام با رشد سریع جمعیت تولید مسکن انبوه در مجاورت یا داخل شهر ها تبدیل به یک نیاز ضروری گشته و آپارتمان ها راه حلی کارآمد برای پاسخ دادن به نیاز تامین مسکن مناسب مردم در شهر ها بدل گشته ، پس از رشد فزاینده آپارتمان ها و مجتمع های مسکونی که به نوبه خود مانند شهری کوچک در دل شهری بزرگ چشم نوازی میکنند خلا های که در این نوع سیستم شهری پدیدار گشت باعث شد معماران شهری نگاهی عمیق تر به مبحث طراحی و ساخت این گونه بنا ها داشته باشند.

طراحی یک مجتمع مسکونی نیازمند توجه به تمام اصول و ضوابط همچنین فرهنگ و نیاز ساکنین آینده آن مجموعه خواهد بود تا درکنار آرامش و آسایش ساکنین در دراز مدت مانع از بروز مشکلات یا عدم تطابق نیاز ها شود.

حریم خصوصی در طراحی مجتمع مسکونی

حریم خصوصی از جمله مسائلی است که تاثیر مستقیمی روی بر روی زندگی آپارتمانی داشته و توجه و اهمیت به این موضوع با تفکیک فضاها باعث ایجاد حس امنیت و آرامش و اعتماد و رعایت حریم شخصی ساکنان خواهد شد.

موارد زیر جزو نیاز های اساسی در رابطه با حریم خصوصی میباشند :

• مرز بندی مشخص بین بخش خصوصی ، نیمه خصوصی و عمومی
• مرز بندی درون بخش  های نیمه خصوصی : همسایه با همسایه ،مستاجر با سرایدار
• مکان انتظار: وجود لابی برای انتظار مهمانان و وارد نشدن به حریم نیمه خصوصی تا اجازه صاحب خانه
• وجود وسیله ای برای برسی یک طرفه مراجعین (مانند آیفون یا دوربین )
• وجود مرز بندی برای جلوگیری از ورود غیر مجاز افراد غریبه
• جایی برای مصاحبت و معاشرت ساکنین در مجموعه

دسترسی ها                      

دسترسی یک مجتمع مسکونی از موارد مهم و تاثیر گذار بر کیفیت یک مجموعه می باشد ، ساکنین باید بتوانند نیاز های خود را با صرف کمترین زمان و بهترین نتیجه رفع نموده و بدون بروز مشکل از امکانات استفاده نمایند.

نکات مهم در رابطه با دسترسی در مجتمع مسکونی:

• مجزا کردن مسیر عابران پیاده از سواره
• دسترسی پارکینگ به واحد های مسکونی
• فضای کافی برای پارکینگ اتومبیل ساکنین و مهمان ها
• دسترسی مناسب به وسایل حمل و نقل عمومی
• دسترسی مناسب به مراکز خرید و درمانی
• دسترسی به فضای سبز و محل بازی کودکان

امنیت و ایمنی

یک مسکن مطلوب باید به گونه ای طراحی شود که درجات مختلف امنیت را برای ساکنین فراهم کند . این امنیت شامل امنیت در مقابل بلایا و سوانح طبیعی و همچنین امنیت در برار سایر آحاد جامه و ، امنیت در برابراثرات ناشی از فعالیت های انسانی و سایر جنبه های امنیت به شمار می رود.

انتخاب مصالح مناسب که الزاماً مصالح گران قیمت نیستند ،اتخاذ روش های مناسب ساخت ، پیش بینی تمهیدات لازم برای تقلیل خسارت به هنگام وقوع سانحه و مکانیابی مناسب مسکن در ارتباط با عملکردهای مولد انواع آلاینده ها به ویژه آلودگی هوا و آلودگی صوتی

رعایت نکات زیر در بردارنده بخش مهمی از مباحث امنیت یک مجتمع مسکونی میباشند :

• امنیت در زمان وقوع حادثه
• جلوگیری از تجاوز به حریم خصوصی
• رعایت اصول ایمنی
• وجود تمهیدات لازم برای شرایط اظطراری
• رعایت اصول لازم در مواقع وقوع زلزله و آتش سوزی

فظای سبز

از جمله مسائلی که در میتواند باعث شکاف عمیق بین خانه های سنتی و مجتمع های مسکونی گردد عدم توجه به حیاط یا فضای سبز همجوار با ساختمان است ، فظای سبز به خودی خود علاوه بر ایجاد زیبایی بصری و چشم نواز و جان بخشیدن به روح مجموعه میتواند باعث ارتباطی نزدیک بین ساکنین و فضای مفرح برای کودکان گردد.

پارکینگ

پارکینگ مناسب و درخورد بخش لاینفک یک مجتمع مسکونی است ،زیرا باید بتواند هم امنیت وسایل نقلیه ساکنین را فراهم کند هم با نزدیکی به واحد های مسکونی امکان دسترسی آسان و مناسب ساکنین را فراهم آورد.

پارکینگ باید به گونه ای طراحی و اجرا شود که علاوه بر پذیرش وسایل نقلیه تمام ساکنین امکان پارک مهمان ها را نیز فراهم آورد تا با کمبود فضا باعث زحمت افراد نشود.

انتخاب سایت برای مجتمع‌ مسکونی

هنگاه انتخاب محل ساخت یک مجتمع مسکونی توجه به شرایط محیطی ،دسترسی ها و تامین رضایت مندی ساکنین بسیار حائز اهمیت است . رضایت مندی ساکنین زمانی کسب میشود که فرد نیاز های پاسخ های خود را از آن مکان به راحتی کسب نماید.

• سایت باید در یک منطقه توسعه یافته یا درحال توسعه بنا شود.
• دارای امکانات حمل و نقل مناسب مانند اتوبوس شهری،تاکسی و یا مترو باشد.
• خدمات شهری مانند آب رسانی ؛ سیستم فاظلاب ، خطوط برق و تلفن و .. بسیار نزدیک یه سایت باشد.
• سایت به اندازه کافی بزرگ  و از نور کافی و هوای پاک برخوردار باشد.
• مجاورت ساختمات های دیگر مجموعه ها باعث سلب آرامش یا حریم خصوصی نگردد.
• زمین انتخابی دارای خاک مناسب و استوارباشد.

_____________________________________________________________________________________

انواع مسکن جمعی:

آپارتمان هایی با ارتفاع کم:

• خانه‌های مستقلی که در سه و یا حداکثر چهار طبقه بر روی هم قرار دارند
• شامل یک فضای باز مشاع
• از لحاظ اقتصادی به صرفه نمی باشد

آپارتمان هایی با ارتفاع متوسط:

• چهار تا هشت طبقه
• از نظر اقتصادی استفاده بهینه از زمین
• دید به فضاهای عمومی بهتر بوده و تسلط به فضای بیرون و فضای بازی بچه‌ها آسانتر
• جمعیت کمتری نسبت به برج‌های مسکونی بلند دارند، بنابراین احساس امنیت بیشتری را برای ساکنان خود فراهم می‌کنند
• به ساکنان خود امتیازهای اجتماعی- اقتصادی زیادی ارائه می‌دهند

آپارتمان های بلند و برج های مسکونی:

• استفاده بهینه از فضا جهت ایجاد راحتی مورد تأکید است
• دستیابی به نور خورشید، هوای تازه، تهویه مطبوع ساختمان، لوله کشی آب سرد و گرم، سیستم فاضلاب بهداشتی
• ساختمان‌های بلند معمولاً برای گروه‌های مرفه جامعه مناسب می باشد چراکه با امکان پرداخت هزینه‌های نگهداری می‌توانند از تسهیلات مشترک و امنیت موجود در این گونه ساختمان‌ها بهره ببرند

تیپولوژی  رایج در مجتمع های مسکونی :

 

 

بلوك‌هاي محيطي با فضاي باز مشترك:

---

عوامل اساسی مؤثر در طراحی مجتمع مسکونی

مقیاس کلان:

• پیوند بیرونی مجموعه‌های مسکونی با محیط‌های مجاور مطرح است
• تداوم کالبدی – اجتماعی
• هویت و شناسه

مقیاس میانه:

• روابط درونی مجموعه‌ها و ارتباطات خارج از واحدهای مسکونی را شامل می‌شود
• خلوت و تعامل اجتماعی
• امنیت

مقیاس خرد:

• روابط و نسبت فضاهای درونی مسکن

کلان:

الف- تداوم کالبدی – اجتماعی

• ترکیب مناسبی از اجزاء و رابطه‌ها شامل فرم، مصالح ساختمانی، رنگ، بافت و گشودگی‌های لازم در احجام ساختمانی و ایجاد محیط‌‌های باز
• از یک سو هم‌شکلی بیش از اندازه و تکرار واحدهای مسکونی همسان، منجر به یکنواختی و ایجاد تناقض با نیازها و شیوه‌های سکونت است.
• از سوی دیگر تداخل بدون برنامه‌ریزی مجموعه‌های مسکونی با تراکم و ویژگی‌های کالبدی متفاوت نیز می‌تواند بحث‌انگیز باشد.
• در تراکم‌های بالاتر برای فراهم آوردن تداوم بصری، طراحی فضاهای ساخته شده اهمیت بیشتری می‌یابد
• تداوم با محیط اطراف تنها شامل عوامل کالبدی نمی‌شود، بلکه عوامل فرهنگی و اجتماعی در ایجاد تداوم و هماهنگی مجموعه‌های مسکونی نقش اساسی‌تری دارند. در این خصوص، رویکردهای مشورتی یا مشارکتی که ارتباط مناسبی را بین افراد مختلف از طریق غیر رسمی، یا از طریق مشارکت اجتماعی سازمان داده شده در فرآیند طراحی فراهم می‌آورند، می‌توان راه حل میانه‌ای را برای طراحی بوجود آورد.
• برای ایجاد تداوم فرهنگی – اجتماعی با محیط بیرونی مجموعه‌ها، مطالعه و شناخت ویژگی‌ها و خواسته‌های ساکنین واقعی و بالقوه آنها یک ضرورت است.

• ب- هویت و شناسه
• طراحی مسکن به‌صورت انبوه معمولاً تنزل در کیفیت بیان هویت انفرادی واحدهای مسکونی را به همراه دارد. غالباً مزیت‌های ساخت و سازهای تکراری، نسبت به مشارکت ساکنین در برنامه‌ریزی و طراحی مجموعه‌های مسکونی حق تقدم داشته است.
• هویت و شناسه مجموعه‌های مسکونی به «… تمایز گروه‌های اجتماعی و افراد و به درک فضای اجتماعی که اشغال کرده‌اند» کمک می‌کند. هویت و شناسه می‌تواند «فردی» یا «براساس ویژگی‌های گروهی»، «مثبت» یا «منفی» باشد و می‌تواند علاوه بر مفاهیم اجتماعی از طریق بسیاری از مفاهیم غیرکلامی و محیطی از قبیل فرم واحدهای مسکونی نیز بیان شود.
• در زبان فارسی مفهوم هویت بیشتر مثبت در نظر گرفته شده‌است. در برخی فرهنگ‌ها تصویر متمایز واحد مسکونی عامل مهمی برای بیان هویت و تشخّص فردی است، که شاید دلیلی برای برای بیان منزلت فردی ساکنین است.
• بین هنجارها و ارزش‌های مورد قبول طراحان و استفاده‌کننده‌گان در بیان تشخص و ایجاد شناسه تفاوت‌های قابل توجهی وجود دارد.
• شناسه می‌تواند هم از طریق فراهم آوردن تنوع بیشتر در طراحی واحدهای مسکونی و هم با فراهم آوردن فرصت‌های بیشتری برای تغییرات و اضافات در طرح مسکن توسط خود ساکنین به دست آید.
• افزایش تنوع در طراحی فرم‌های ساختمانی می‌تواند تراکمی را که ادراک می‌شود تعدیل کند؛ اما در مقابل به دلیل قابلیت استاندارد شدن کمتر موجب افزایش هزینه‌های ساختمانی می‌شود.

• تمایز مقیاس‌های مختلف مجموعه‌ها از یکدیگر و ایجاد خوانایی و تنوع در فرم ساختمان‌ها، موجب تعدیل مقیاس مجموعه‌های بزرگ می‌شود.

میانه:

الف- خلوت و تعامل اجتماعی در مجتمع مسکونی

• خلوت و تعامل اجتماعی دو مفهوم متقابل هستند. تأکید بیش از اندازه بر خلوت می‌تواند موجب انزوا و تعامل خارج ازکنترل می تواند موجب از دست رفتن خلوت زندگی خصوصی شود. افزایش تراکم، خلوت و تعامل اجتماعی بین ساکنین، مجموعه مسکونی را دچار مشکل می‌کند.
• این نگرانی‌ها در اثر تقلیل فاصله بین واحدهای مسکونی، فضاهای باز خصوصی محدودتر، استفاده از دیوارهای مشترک بین واحدهای مسکونی، افزایش ارتفاع ساختمان‌، افزایش شلوغی و آلودگی صوتی و اشراف به فضاهای خصوصی مسکن بوجود می‌آید
• ایجاد تعادل میان خلوت و تعامل اجتماعی هم به وسیله مفاهیم کالبدی و هم مفاهیم فرهنگی – اجتماعی که زمینه‌های روانی لازم را ایجاد می‌نمایند میسر است.
• نیاز به خلوت در فرهنگ‌های مختلف متفاوت است و بین افراد در یک فرهنگ خاص نیز بسته به حالات روحی و وضعیت اجتماعی تفاوت‌هایی وجود دارد. بنابراین در طراحی مسکن نیاز به راه‌حل‌های قابل انعطاف وجود دارد.
• در مقیاس مجموعه‌ها، روش بوجود آوردن کنترل بر خلوت زندگی فراهم آوردن سلسله مراتبی تعریف شده از فضاهای باز «عمومی»، «نیمه خصوصی» و «خصوصی» است. هرچه امکان کنترل بیشتر برای ایجاد قلمرو خصوصی به ساکنین داده شود، احتمال دست یافتن به خلوتی بهینه بیشتر خواهد شد.
• علاوه بر مفهوم عمومی خلوت که تا حدودی در تمام فرهنگ‌ها وجود دارد، مفاهیم فقهی محرمیت نیز در فرهنگ اسلامی محدودیت‌هایی را به موارد قبلی اضافه می‌کند. این محدودیت‌ها از مقیاس همجواری مجموعه‌ها و واحدها تا تقسیمات داخلی واحدهای مسکونی قابل توجه است.
• امنیت در مجتمع مسکونی
• جنبه‌های روان‌شناختی احساس امنیت در محیط‌های مسکونی باید در هر فرهنگی مطالعه و شناخته شوند.
• این جنبه‌ها تحت‌تأثیر شماری از عوامل از قبیل ویژگی‌های اجتماعی ـ فرهنگی ساکنین، میزان دسترسی فیزیکی برای مزاحمین بالقوه، تعریف و کنترل حریم و قلمرو مسکن، میزان مراقبت از مسیرهای دسترسی و دیگر مکان‌هایی که از طریق آنها امکان مزاحمت وجود دارد، می‌باشند.
• در حالیکه بر نقش طراحی کالبدی در اصلاح مسائل اجتماعی نباید اغراق کرد ولی به هر حال طراحی به همراه مدیریت و مشارکت اجتماعی ساکنین مراقبت و حفظ امنیت مناطق مسکونی را با موفقیت بیشتری همراه خواهد کرد
• تعریف حریم و قلمرو یکی از مهم‌ترین نکات طراحی مجموعه‌های مسکونی است که در جهت فراهم آوردن امنیت نقش مهمی را ایفا می‌کند.
• در‌حالی‌که قلمرو «خصوصی» مسکن معمولاً تعریف شده و کنترل شده است و نگهداری آن خوب انجام می‌شود، قلمرو «نیمه خصوصی» اغلب مبهم بوده و به شکل ضعیفی کنترل و نگهداری می‌شود
• تعریف روشنی از حریم و قلمرو در طراحی فضاهای مسکونی اهمیت فزاینده‌ای می‌یابد چراکه از تقابل‌های ناخواسته اجتماعی بین ساکنین که در اثر ابهامی از تعریف ضعیف قلمروهای خصوصی و نیمه خصوصی ایجاد شده، کم می‌کند. از طرف دیگر، تعریف روشن قلمرو و حریم می‌تواند به افزایش امنیت کمک کرده و تقابل‌های اجتماعی و مشکلات همسایگی را تقلیل دهد
• سلسله‌ای از مکانیزم‌ها شامل ایجاد موانع فیزیکی یا نمادین، محوطه‌های باز تعریف شده و امکان مراقبت پیش‌بینی شده که در ترکیب باهم یک محیط مسکونی را به کنترل ساکنین درمی‌آورند

______________________________

خرد:

• تعیین اندازه، تعداد و ترکیب اتاق‌ها.
• مکان قرارگیری پله و توزیع عملکردها در طبقات مختلف.
• ویژگیهای جمعیتی و اقتصادی ساکنین نیز عامل تعیین کننده‌ای در زمینه دسترسی به طبقات، مالکیت ماشین، خلوت ، امنیت مقدار و چگونگی فضای انبار و استفاده از امکانات جمعی مجموعه ها هستند.
• اصول عمومی ترکیب درونی واحدهای مسکونی شامل وضوح و تعریف درست ورودی ( هم از خارج و هم از داخل)، روابط عملکردی منطقی، فضاهای ارتباطی کارا، انعطاف پذیری در استفاده از اتاق و چیدمان فضا، تجمیع افقی و عمودی سرویس ها، جهت مناسب نور در اتاق های اصلی و رابطه اتاق ها با فضاهای بیرونی می باشد.
• به همین‌ترتیب ترکیب فضاها بر اساس تفکیک هایی چون استفاده بیرونی – اندرونی، خصوصی-عمومی، روز و شب و ترکیب اتاق های خواب  بر اساس تقسیماتی چون والدین، کودکان و میهمان و فضای کار انجام می شود.
• تعیین اینکه تا چه حد فضاهای زندگی در واحدهای مسکونی تفکیک شده و یا به صورت پلان آزاد باشند

اهمیت فضا های باز اشتراکی در طراحی مجتمع مسکونی

فضای باز به فضای منفرد یا مجموعه ای از فضاهای سازمان یافته، آراسته و واجد نظم اطلاق می‌شود که میان سطوح ساخته شده قرار گرفته و بستری برای فعالیت‌ها و رفتارهای انسانی است. این فضا مکملی برای فضای سبز است و به عنوان تعدیل تراکم ساختمانی و انسانی از اهمیت محسوسی برخوردار است. فضاهای باز، ضمن فراهم آوردن موقعیت‌هایی برای رشد خلاقیت، زمینة معاشرت، تعامل و تقابل اجتماعی، کاربردهایی همچون ایجاد ارتباط، آرامش و تفریح دارند و در کاهش آلودگی و بهبود محیط زندگی بسیار موثرند. فضاهای باز مسکونی به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی هستند.

در برنامة دوم توسعه، احداث 30 واحد مسکونی و بیشتر در یک پروانه، ملاک انبوه‌سازی قرار گرفت و در برنامة سوم، این معیار به 10 واحد مسکونی و بیشتر کاهش یافت. در حال حاضر، مطابق ضوابط موجود احداث ساختمان‌های بالای شش طبقه در شهر تهران، کلیه بلوک‌های مسکونی در محل قرارگیری بنا، باید تابع قانون فاصلة مناسب بین دو ساختمان (حداقل نصف ارتفاع هر بنا) باشند و جانمایی ساختمان‌ها باید به نحوی باشد که مزاحم نورگیری یکدیگر نشوند. فرمول کلی پیشنهاد شده برای محاسبة فضای باز در این مجتمع‌ها، متأثر از ضریب تعدیل زیست محیطی و شهرسازی کا به شرح زیر است.

ضریب کا* مساحت کل زیربنا (به استثنای زیرزمین)*42	= مساحت فضای باز
100* تعداد طبقات

مطابق دستورالعمل کنترل تراکم ساختمانی و تعیین سطح اشغال در مناطق مسکونی، حداقل فضای باز به ازای هر واحد مسکونی برای ساختمان‌های بالای 9 طبقه و یا حداقل 40 واحد مسکونی، 40 مترمربع تعیین شده است. این قانون به طراحان مجتمع فرصت عدول از ضوابط شمالی و جنوبی‌سازی و خلق فضاهای باز متنوع را می‌دهد.

استفاده از فضاي باز براي انجام طيف كاملي از فعاليت های اجتماعي، تفريحي و كاركردي جز حساسي در معنادار و جذاب ساختن فضاهاي باز مسکونی است و نقش اساسي در كاركرد داشتن و كارآمد شدن محيط‌هاي مسكوني دارد .مطالعات نشان داده‌اند كه سطوحي از فعاليتهاي ضروري كيفيت فضای کالبدی را نسبتاً ثابت باقي نگه می دارند. اصلاحات درمحيط به افزايش چشمگير در سطوحي از فعاليتهاي اختياري منتهي مي شوند و اين به نوبه خود به شواهدي از معاشرت بيشتر در بين افراد منتهي خواهد شد .

این فضاها موجب تقویت تماس‌های اجتماعی افراد و تامین نیازهای روانی آنان می‌شود.

وجود امكان ديدن، شنيدن و ملاقات ديگران از مهمترين جاذبه‌هاي فضاهاي باز است. باتوجه به مطالعات انجام شده، هنگامي كه كيفيت محيط از نظر تنوع فضايي- عملكردي و نيز استفاده از رنگ‌هاي متنوع و مناسب بر روي سطوح مختلف ارتقاء مي‌يابد، ميزان جذب و جلب ساکنین به فضاهاي باز بيشتر مي‌شود. بررسي‌ها نشان داده‌اند كه رابطه مستقيمي بين حجم ترافيك پياده و ميزان فعاليتهاي اجتماعي وجود دارد.

اهداف اساسی راحتی و مناسب‌سازی فضاهای باز مسکونی در محیط شهری عبارت‌اند از:

1- مشخصه‌های فیزیکی لازم را برای ادراک سهل‌تر شهروندان از محیط داشته باشد؛

2- از وضوح و خوانایی لازم برخوردار باشد؛

3- ادراک مناسبی از زیبایی محیط فراهم سازد؛

4- فضاهایی برای تفریح و گذران اوقات فراغت شهروندان در آن پیش‌بینی شود؛

5- به منظور برقراری محرمیت فردی مطلوب و همچنین احساس تعلق و وابستگی شرایط لازم را فراهم سازد؛

6- شرایط لازم را برای ایجاد آسایش و همسازی با خرده اقلیم منطقه فراهم سازد؛

7- تمهیدات لازم را جهت پاسخ‌گویی به نیازها و شرایط جسمی و روانی ساکنان به ویژه کودکان، سالمندان و کم‌توانان فراهم آورد؛

8- امنیت و ایمنی را برای همة افراد ساکن در محله تأمین کند؛

9- قابلیت دسترسی مناسب را برای ساکنان فراهم سازد؛

10- بستر مناسبی برای برقراری پیوندهای اجتماعی با محیط و اشخاص پیرامون فراهم سازد.

مولفه های عینی در طراحی مجتمع مسکونی:

• مسيرهای سواره و پیاده
• فضاهای بازی
• فضاهاي سبز
• معابر
• فضاهاي عمومي- ارتباطي

مولفه های ذهنی:

• خواست ها و نیازهای انسان کاربر فضا در طی زمان            ( بر حسب جنسیت- سن- طبقه اجتماعی)  

• پیاده رو ها:

1- پيوستگي مسيرهاي پياده: كه به صورت طراحي مناسب و تفكيك عبور پياده از سواره، عدم استفاده از مسيرهاي پياده توسط وسايل نقليه موتوري و دوچرخه‌ها، عدم اشغال قسمتي از سطح پياده‌رو توسط تجهيزات شهري يا دستفروشان يا مصالح ساختماني، كف‌سازي مناسب سطح پياده‌رو و عدم قطع مسير که توسط پل‌ها يا موانع طبيعي تحقق خواهد يافت.

2- كوتاهي مسيرهاي دسترسي: زيرا عابران معمولاً كوتاه‌ترين مسير را انتخاب مي‌كنند.

3- ايمني مسيرهاي پياده: كه يكي از نيازهاي اصلي عابرين پياده است و با عواملي نظیر: مجزا بودن مسيرهاي سواره از پياده، هموار بودن مسيرهاي پياده و عدم وجود دست‌انداز و پله و گودال در آنها، تأمین روشنايي كافي مسيرها، سرپوشيده كردن جوبهاي سرباز و طراحي درست عبور پياده از ميان سواره‌رو مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

4- راحتي مسيرهاي پياده: كه برخي از معيارهاي آن عبارتند از: برخورداري از شيب مناسب، هموار و محكم بودن و لغزنده نبودن كفسازي، عرض كافي پياده‌روها با توجه به ميزان ترافيك پياده، عبور راحت كم توانان جسمي- حركتي و جمع‌آوري آب‌هاي سطحي پياده‌روها.

5- زيبايي و امنيت مسيرها: پياده‌ها در اوقات خلوت، خود را كاملاً بي‌دفاع حس مي‌كنند و به مسيرهايي نياز دارند كه در آنها احساس امنيت كنند. درحقيقت، امنيت عبارت است از تأمین زمينه‌هاي لازم براي حفظ حقوق فردي و اجتماعي افراد در بهره‌برداري از اين تسهيلات و جلوگيري از هر گونه اعمال خلاف قانون و مقررات كه منجر به نقض حقوق ساير افراد جامعه مي‌شود.

6- خوانائی: قابل روئیت بودن و سادگی مسیرهای دسترسی پیاده با تلفیق از فرم ساختمانی، طراحی منظر، علامت‌گذاری‌های ساده و خوانا و نورهای محوطه که مراجعه‌کنندگان را برای پیدا کردن واحدهای مسکونی به جهت‌های اصلی هدایت کند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

• مسیر های سواره:

در طراحي مناطق مسكوني اولويت با تأمین زندگي راحت و امن براي ساكنان است. بنابراين، حركت و گردش ماشين بهتر است پيرامون مجموعه مسكوني صورت پذيرد.

خيابان‌هاي شرياني نبايد به عنوان فضاي دسترسي به خودروها در مناطق همجوار با واحدهاي مسكوني در نظر گرفته شوند. بلكه مي‌بايست خيابان‌هاي جمع‌كننده‌اي كه عريض هستند و در امتداد مستقيم قرار دارند، ترافيك خيابان‌هاي شرياني را سامان دهند و به صورت شبكه‌اي از خيابان‌هاي دسترسي فرعي كه واحدهاي مسكوني درون آنها جاي گرفته‌اند، عمل كنند.

بهترین خیابان‌های فرعی، خیابان‌های حلقوی کوتاه و خیابان‌های بن‌بست با دور برگردان هستند، چون امن‌ترین دسترسی به منازل را در گروه‌های مسکونی کوچک فراهم می‌سازند.

طراحی سطوح توقف ماشین و استفاده از اختلاف مصالح و رنگ شخصیت لازم را به مسیرهای پیاده می‌دهد، و همچنین مسیرهای اولیه و ثانویه را از هم تفکیک کرده و مکان‌های با استفاده مشترک پیاده و سواره را مشخص می‌سازد.

استفاده از مسیرهای مشترک سواره و پیاده در مجموعه‌هایی موفق است که تعداد واحدهای مسکونی محدود باشد، خوانایی کافی در مسیرها وجود داشته باشد، ترافیک عبوری وجود نداشته باشد و سرعت سواره محدود شده باشد.

پارکینگ های زیرزمینی امکانات بیشتری را در زمینه به حداقل رساندن اثرات منفی رفت و آمد اتومبیل، بالا بردن کارآیی محوطه و انعطاف‌ در طراحی بوجود می‌آورند؛ ولی در مقابل ارتفاع بلندتر ساختمان، تهویه مشکل‌تر و مخارج ایمنی و امنیت مجموعه‌ها از نکات منفی آن است.

در نظر گرفتن عوامل جمعیتی و اجتماعی – اقتصادی برای تعیین سرانه پارکینگ در گونه‌های مختلف مجموعه‌های مسکونی اهمیت دارد.

• فضای سبز مجتمع مسکونی :

طبيعت بستر مناسبي است كه مي‌تواند انسانها را ساعتها به خود مشغول سازد.دليل اين امر سه كيفيت محيط طبيعي است كه شامل:  تنوع تمام‌ناپذير، انسان ساخت نبودن آنها ، حس جاودانگي و پايان‌ناپذيري مي‌باشد. از اين رو روانشناسان محيط واژه “بيوفيليا”را براي اين “حس طبيعت دوستي” به كار مي‌برند. بدين معنا كه انسان بطور وراثتي و از لحاظ بيولوژيكي وابسته به طبيعت است و توجه و يا عدم توجه به اين حس طبيعي احساسات مثبت و منفي در انسان‌ها ايجاد مي‌كند.

فضاهاي سبز، علاوه بر اصلاح منظره شهري، در تأمین ميزان مشخصي از عناصر طبيعي كه لازمه تعادل جسمي و روحي اقشار گوناگون کاربران است، تاثير معنادار دارند.

مردمي كه مجبورند در فضاهاي مكانيزه و محدود، از قبيل خانه، محل كار و وسايل حمل و نقل به سر برند، بيش از پيش به استراحت در محيط طبيعي نياز پيدا مي‌كنند. اين مسئله، به خصوص در مورد كودكان، جوانان و افراد مسن صدق مي‌كند.

• فضای بازی کودکان:

فضاهاي باز عمومی مجتمع‌های مسکونی بطرز قابل توجهي توسط كودكان و نوجوانان مورد استفاده قرار می گیرند چراکه کودکان بطور روزانه در این فضاها رفت و آمد كرده، بازي مي‌كنند و دور هم جمع مي شوند.

كودكان در مكانهاي مختلفي بازي مي‌كنند از جمله: مسيرهاي عبوري، فضاهاي آزاد غيراختصاصي، فضاهايي با عملكردهاي متفاوت، فضاهاي بسته يا نيمه باز، گوشه‌اي براي در امان بودن از هجوم باد، فضاهاي آفتاب‌گير و سايه‌دار، ورودي ساختمانها، ميدانهاي كوچك، محل‌هاي ملاقات، پارك، زمين ماجراجويي، استراحت‌گاه‌ها، مدرسه، چمن‌بازي و غیره.

زمین‌های بازی کودکان باید در موقعیتی واقع شوند که تا حد امکان در طول روز نور و آفتاب بیشتری دریافت کند و در فواصل نزدیک به ساختمانهای مسکونی قرار گیرد

• كودكان پيش دبستاني:

 این گروه از کودکان به فضاي نزديك به خانه تحت نگاه مستقيم والدين نياز دارند، جائي‌كه بتوانند با امنيت بازي كنند. كودكان در اين سن تمايل دارند كه در مجاورت خانه‌هایشان بازي كنند. آنها از تجهيزات بازي كه بدانها اجازه مي دهد مهارت‌هاي حركتي خود را اعمال نمايند، همچون تاب ، سرسره ، الاكلنگ و… لذت می برد. آنها همچنين از تجربه و دست‌كاري تركيباتي همچون آب و ماسه لذت می‌برند.

• کودکان دبستانی:

این گروه از کودکان بیشتر در بيرون از خانه بازي و معاشرت مي كنند. آنها به سمت بازي خلاقانه و مهارت‌هاي حركتي جلب مي شوند كه امكان انواع پيچيده‌تر فعاليت‌ها همچون لي لي كردن، دوچرخه سواري يا اسكيت سواري را برایشان فراهم آورد.

کودکان در این سنین کم‌کم به به بازي‌هاي تيمي نقش محور و مهارت محور همچون فوتبال يا بسكتبال علاقه‌مند مي‌شوند. همچنین کودکان در این سنین علاقه‌مند هستند كه خلاق باشند، محيط خود را دستكاري نمايند و مشغول خيالبافي، نقش بازي و تجربيات ساده نظیر ساختن كمين‌گاه يا سدبستن در روی رودخانه شوند.

كودكان در اين گروه سني خواهان استقلال هستند و بازي به دور از نگاه والدين را آغاز مي كنند. هرچند که نحوه استقلال كودكان در این سنین قابل اعتمادتر است، ولی بهتر است مسيرهايي را به سمت مكانهاي ويژه بازي با ساير امكانات رفاهي نظیر دوچرخه سواري و پياده روي در فاصله 5 دقيقه از خانه طراحی نمود. در صورت امكان اگر بخشي از مكان دست نخورده باقي باشد تا امکان طراحی و برنامه‌ریزی خود کودکان در آن مکان فراهم گردد، بهتر است.

• نوجوانان:

این گروه از کودکان علاقمند به ورزش‌هاي رسمي و معاشرت هستند. این گروه بیشتر تمايل دارند كه در قالب گروه‌هايي جمع شوند، خواه در موقعيت‌هاي قابل رويت كه امكان ديده‌شدن آنها توسط گروه همسالانشان وجود داشته باشد يا موقعيت‌هاي دور از نگاه بزرگسالان.

• محل نشستن:

طراحي و اجراي مكان‌هاي مناسب براي نشستن در فضاهاي باز مسكوني سبب ايجاد جذابيت و استقرار فعاليت‌هاي مختلف در اين فضاها مي‌شود. اين فعاليت‌ها براي كيفيت فضاهاي باز در مناطق مسكوني آنقدر حياتي هستند كه قابليت دسترسي به امكانات مناسب نشستن يا نبود اين امكانات را بايد به‌عنوان يكي از مهمترين عوامل لازم براي ارزيابي كيفيت فضاهاي عمومي مورد توجه قرار داد.

نشستن تحت تاثير دو دسته شرايط خاص است: اقليم و فضا

طبق مشاهدات، نيمكت‌هايي كه ديد بهتري به فعاليتهاي پيرامون خود دارند بيشتر از نيمكت‌هايي كه ديد كمتري به اطراف دارند، مورد استفاده قرار مي‌گيرند. همچنين نيمكت‌هايي كه مشرف به پياده‌رویي پرتردد است، بيش از نيمكت‌هاي ديگر مورد استفاده قرار مي‌گيرند

---

معیارهای موثر در ارزیابی کیفی مجموعه‌های مسکونی

 

منابع:

1. باور، سيروس. 1384، تحول طراحي مسكن،‌ فصلنامه معماري و فرهنگ، سال هفتم، شماره 23، تهران: دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي.
2. بنتلی، ای ین، و الکک،آلن، و مورین، پال، و مک گلین، سو، و اسمیت، گراهام. 1382، محیط‌های پاسخده(کتاب راهنما برای طراحان)، ترجمه: مصطفی بهزادفر، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
3. بیدالف، مایکل(1392) ؛ مقدمه ای بر طراحی نواحی مسکونی، ترجمه: دکتر محمد باقری و ملیحه هاشمی، نشر آذرخش- تهران
4. پوردیهمی، شهرام(1391)، شهر ، مسکن و مجموعه ها، ناشر آمارن شهر، تهران
5. رفیعیان، مجتبی، و عسگری­زاده، زهرا، و عسگری­زاده، محمد. 1389، ارزیابی میزان کیفیت­های مجتمع­های سکونتی با تاکید بر رویکرد رضایتمندی در محله نواب، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 14، شماره 1، تهران.
6. سلطان‌زاده‌، حسين. 1384، از خانه تا آپارتمان، فصلنامه معماري و فرهنگ، سال هفتم، شماره 23، تهران: دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي.
7. شوئنوئر، نونوربرت. 1380، مسكن حومه شهر، ترجمه: شهرام پورديهيمي، تهران: انتشارات روزنه.
8. عيني‌فر، عليرضا و قاضی‌زاده، سیده ندا. 1389، گونه‌شناسی مجتمع‌های مسکونی تهران با معیار فضای باز، نشریه علمی ـ پژوهشی آرمانشهر، شماره 5، تهران.
9. عيني‌فر، عليرضا. 1379، عوامل انساني– محيطي موثر در طراحي مجموعه‌هاي مسكوني، نشریه علمی ـ پژوهشی هنرهای زیبا، شماره 8، تهران: دانشگاه تهران.
10. قاسمی اصفهانی، مروارید. 1390، اهل کجا هستیم؟ (هویت بخشی به بافت­های مسکونی)، چاپ دوم، انتشارات روزنه، تهران.
11. قاضی‌زاده، سیده ندا. 1390، تاثیر طراحی فضای باز مسکونی در ایجاد حس دلبستگی به مکان، رساله دوره دکتری، تهران: دانشگاه تهران.
12. قره بگلو، مینو و خالقی مقدم، نوید، 1394 (نوبت چاپ)، گونه شناسی مجتمع های مسکونی شهر تبریز، نشریه علمی ـ پژوهشی نامه معماری و شهرسازی، شماره 14، دانشگاه هنر تهران.
13. نوذري، شعله. 1383، رهنمودهاي طراحي فضاي باز مسكوني، نشريه علمي- پژوهشي صفه، شماره 39، تهران: دانشگاه شهيد بهشتي.